Pomnik bitwy nad Kaczawą w Duninie

Dunino - wieś leżąca około 10 km od Legnicy w miejscu gdzie Nysa Szalona wpada do Kaczawy. 26 sierpnia 1813 w tej okolicy doszło do krwawej bitwy pomiędzy francuską Armią Bobru marszałka Étienne Macdonalda a rosyjsko-pruską Armią Śląską gen. Blüchera.

Klęska Napoleona podczas wojny z Rosją w 1812 roku, sprawiła, że król pruski Fryderyk Wilhem III dostrzegł szansę wyrwania śląskiej prowincji spod francuskiej kurateli. Zmienia więc front i sprzymierza się z Rosjanami. Już w lutym 1813 roku na Dolny Śląsk docierają pierwsze oddziały rosyjskie ścigające Francuzów. Ci ostatni nie zamierzają jednak łatwo ustąpić. Walki się przeciągają.

Na początku sierpnia 1813 roku na Dolnym Śląsku znalazły się naprzeciw siebie dwa wielkie zgrupowania wrogich armii - francuska Armia Bobru oraz rosyjsko - pruska (w takiej kolejności ze względu na wielkość poszczególnych kontyngentów) Armia Śląska. Dobiegał właśnie końca rozejm, który ostatecznie pogrzebał nadzieje francuskiego cesarza na zwycięstwo w wojnie. Przez czas trwania zawieszenia broni, dyplomacji Sprzymierzonych (Rosja, Prusy i Anglia) udało się przekonać Austrię do zmiany frontu przeciwko Paryżowi oraz namówić do wzięcia udziału w interwencji zbrojnej Szwedów. Napoleon oprócz poprawienia stanu wyszkolenia nowej armii i wzmocnienia ilości kawalerii nie uzyskał nic.

Napoleon planował rozbicie najpierw Armii Śląskiej  gen. Blüchera a potem wykonanie kontrofensywy w celu odzyskania Księstwa Warszawskiego. 21 sierpnia 1813 roku miała miejsce tzw. pierwsza bitwa nad Bobrem, stoczona pod Płakowicami, na przedmieściach Lwówka Śląskiego, zakończona taktycznym zwycięstwem Napoleona nad prusko - rosyjską Armią Śląską, która wycofała się na Pogórze Kaczawskie w rejon Jawora. 23 sierpnia cesarz przekazał komendę marsz. Macdonaldowi, po czym opuścił Armię Bobru i zabierając ze sobą gwardię, większość kawalerii rezerwowej oraz korpusy Neya i Marmonta i wyruszył w kierunku Drezna.  Walki z Armią Śląska miał od tej pory prowadzić marszałek Étienne Macdonald.  Wojska francuskie znajdowały się w ofensywie i nacierały w kierunku Złotoryja-Jawor. Blücher tu właśnie, na sprzyjającym dla siebie terenie, zdecydował się powstrzymać ofensywę przeciwnika.

Do rozstrzygającego starcia doszło 26 sierpnia 1813 roku. Bój rozegrał się na obszarze czworoboku wytyczonego miejscowościami: Warmątowice. Bielowice, Winnica, Janowice Duże. Teren ten zamknięty byt od północy rzeką Kaczawą, od zachodu i południa Nysą Szaloną. Obie rzeki byty wezbrane i rozlane w wyniku padających od kilku dni ulewnych deszczy.
Wojska rosyjski-pruskie zajmowały teren płaskowyżu. Na podejściu do niego Francuzi musieli sforsować obie rzeki oraz pokonać strome i rozmyte stoki płaskowyżu. Przeszkody te sprawiły, że spora część ich sił nie weszła do walki, bądź zajęła swe pozycje za późno. O porażce Francuzów przesądziły jednak nie działania przeciwnika, ale ich własne błędy. Źle skoncentrowane (rozciągnięte na zbyt dużym obszarze) francuskie korpusy po zaciętej walce zmuszone zostały do odwrotu ponosząc podczas niego duże straty.

Bitwa nad Kaczawą pogrzebała ostatecznie nadzieje Napoleona na utrzymanie Dolnego Śląska i przeprowadzenie jesiennej ofensywy w celu odbicia Księstwa Warszawskiego. Było to największe starcie zbrojne na Dolnym Śląsku podczas wojen napoleońskich. Była też pierwszym pruskim (niemieckim) zwycięstwem nad Napoleonem od 1807 roku, dlatego w historiografii niemieckiej przywiązywano do niej ogromną wagę.

Pierwsze zwycięstwo nad armią Napoleona odniesione po klęsce z 1807 r. wyzwoliło w Niemcach poza radością, ogromną fale patriotyzmu. Świętowanie tego wydarzenia stało się jednym z elementów polityki mającej na celu ściślejsze związanie prowincji śląskiej z państwem pruskim. Pamięć o kampanii lat 1813-1814 nazywanej Befreiungskrieg (wojną wyzwoleńczą), przybrała różne formy, poprzez architekturę, malarstwo, rzeźbę, literaturę i medalierstwo znajdując swoje znaczące miejsce w tutejszej tradycji. Spora liczba miejscowości przez które przetoczyły się olbrzymie masy wojsk, z biegiem czasu wytworzyły swoje własne formy utrwalania pamięci o wydarzeniach z sierpnia 1813 r. Krótko po ostatecznym pokonaniu Napoleona, władze rejencji nakazały magistratom prowadzenie kronik miejskich, ze szczególnym uwzględnieniem lat 1813-1815.

W 1908 r. gmina Dunino (Dohnau) wzniosła kamienny kopiec w pobliżu ujścia Nysy Szalonej do Kaczawy. Posiadał on z dwóch stron tablice pamiątkowe, a jego narożniki zwieńczyły kule armatnie.  Rok później w Duninie wybudowano nieduży pawilon, w którym urządzono Muzeum Bitwy nad Kaczawą. Znalazły się tam liczne elementy uzbrojenia i umundurowania walczących stron, dokumenty, miedzioryty i pamiątki udostępnione przez instytucje i osoby prywatne.

Pomnik stoi (ok. 150m od mostu) na wysokim wale przeciwpowodziowym., przy Nysie Szalonej, która wpada w pobliżu do Kaczawy.

Pomnik bitwy nad Kaczawą w Duninie