Najstarszy drewniany budynek w Sudetach. Dom Gwarków w Jeżowie Sudeckim.

Pochodząca z 1601 roku gospoda górnicza w Jeżowie Sudeckim jest prawdopodobnie najstarszym zachowanym domem wiejskim w Sudetach i jednym z najstarszych na Dolnym Śląsku.

Dom Gwarków w Jeżowie Sudeckim to przeszło 400 lat historii naszego regionu. Jego budowę zleciła Rada Miejska Jeleniej Góry, będąca wówczas właścicielem wsi. W sumie na terenie Jeżowa Sudeckiego wzniesiono sześć takich domów. Wszystkie były przeznaczone dla góników z Saksonii, któym wydzierżawiono okoliczne złoża złota i srebra. Karczmy górnicze stanowiły swoiste enklawy na terenie wsi, bowiem fakt, że wydobyciem cennych kruszców zajmowali się sascy przybysze, nie był w smak miejscowym. Na tle niechęci do obcych dochodziło tu często do niesnasek, nieporozumień i awantur. W końcu problem przybrał już takie rozmiary, że miejscy rajcowie podjęli decyzje o budowie sześciu budynków przeznaczonych wyłącznie dla górników aby zminimalizować ich kontakty z miejscowymi. Zbudowane dla nich domy nie były związane z gospodarstwami i zwolnione były z opłat czynszowych.

Do naszych czasów przetrwał tylko jeden Dom Gwarków, położony przy ulicy Długiej, w północnej części wsi, w pobliżu dawnych szybów górniczych. Dwukondygnacyjna budowla postawiona jest na planie prostokąta, przykryta dwuspadowym, drewnianym dachem (gontem). Pierwotnie dach kryty był słomą. Dopiero w latach 60. XX wieku, słomę zastąpiono gontem. Od części północno zachodniej do budynku przylega parterowy aneks. 

Jest o obiekt o tzw. mieszanej konstrukcji. Wspiera się na wysokim, wymurowanym z kamienia parterze. Piętro jest szachulcowe czyli zbudowane z tzw. pruskiego muru. Od strony północnej na wysokości wyższej kondygnacji, zachowała się jeszcze drewniana galeria  z pełną, zdobioną snycerką balustradą. 

Niepozorne zdobienia elewacji to niezwykle ciekawy detal. Wykonano je w technice Sgraffito. Polegała ona na nakładaniu kolejnych, kolorowych warstw tynku lub kolorowych glin i na zeskrobywaniu fragmentów warstw wierzchnich w czasie, kiedy jeszcze nie zaschły (nie utwardziły się). Poprzez odsłanianie warstw wcześniej nałożonych powstawał zwykle dwubarwny (rzadziej wielobarwny) wzór.

Zdobienia na zewnętrznych ścianach Domu Gwarków przedstawiają rozety sześcioramienne (gwiazdy heksapentalne). W wielu kulturach rozety te są uważane za symbole magiczne. Nawiązują do pradawnej symboliki  odnoszącej się do kultu słońca. Swoją formą przypominają stylizowany kwiat o symetrycznie rozmieszczonych sześciu płatkach, wpisany w  okrąg. Wierzono w jej właściwości ochronne, strzegące przed złymi mocami. Motyw rozety z czasem został też zaadaptowany przez chrześcijan jako symbol zmartwychwstałego Chrystusa – Gwiazdy Porannej.

Dom Gwarków służył jako karczma prawdopodobnie do czasów wojny trzydziestoletniej, która przyniosła upadek górnictwa na naszych terenach. W latach późniejszych wykorzystywany był dla celów gospodarskich. Obecnie stoi na terenie prywatnej posesji. Jest w kiepskim stanie technicznym.

Najstarszy drewniany budynek w Sudetach. Dom Gwarków w Jeżowie Sudeckim.