Bogatynia - polska stolica domów przysłupowych

Bogatynia jest nazywana stolicą domów przysłupowych. Znajdziemy ich tu ponad 160. W całej Polsce - tylko 600, głównie na Dolnym Śląsku.

Dom przysłupowy jest budynkiem podzielonym na część mieszkalną i gospodarczą najczęściej o dwóch kondygnacjach i dachu dwuspadowym. Zazwyczaj część mieszkalna jest drewniana o konstrukcji zrębowej, zaś część gospodarcza i stajnia oraz sień są murowane. Tego typu zabudowa występuje głównie na obszarze Łużyc.

Konstrukcja nośna w drewnianej części parteru jest zdublowana, co stanowi najbardziej charakterystyczny element wyróżniający ten rodzaj architektury. Część mieszkalna posiada zrębowe ściany, obciążone stropem belkowym, natomiast nie niosą one ciężaru kondygnacji górnych, które spoczywają na zewnętrznych, drewnianych „przysłupach”.

Charakterystyczne dla domów przysłupowo-zrębowych są zaokrąglone, drewniane łuki. Zachowują one proporcje izby belkowej i często noszą ciężar całego pietra, względnie dachu. Domy zabudowy przysłupowej łączą w sobie dwa ludowe rodzaje budownictwa: słowiański styl belek i pochodzący z Frankonii mur pruski. Nowością budownictwa łużyckiego były przysłupy, które zobaczyć można po stronie szczytowej i przylegającej do niej stronie okapowej, po której znajduje się również część mieszkalna.

Pojecie – przysłupy pochodzi od słowa "umbinden" (obwiązać) i zostało wprowadzone przez saksońskiego badacza budynków O. Grunera. Specjaliści rozumieją pod nim co najmniej dwustronne rusztowanie podporowe. Dom przysłupowy nie został wynaleziony przez budowniczych, lecz przez zwykłych rzemieślników. W ciągu czterystu lat ulepszano tę konstrukcję, dopasowując ją do coraz to nowszych wymagań. Do dnia dzisiejszego zachowało się wiele przeróżnych domów przysłupowych: małych, dużych, wąskich, szerokich.

Pojawienie się w konstrukcji przysłupów może wynikać z rozwijającego się w tym regionie tkactwa i faktu, że działalność tę prowadzono na małą skalę w domach rzemieślników. Zlokalizowany w głównej izbie warsztat tkacki wywoływał duże drgania, które budynkowi o zwykłej konstrukcji mogłyby zagrażać.

Najwięcej domów przysłupowych zachowało się we wschodniej części Saksonii, gdzie zinwentaryzowano ich do tej pory ok. 6200. W Czechach znajduje się ok. 3600 takich obiektów.

W Polsce opisano do tej pory ok. 600 tych domów, jednak nie jest to ich pełna lista. Największe w Polsce zbiorowisko budynków przysłupowych położone jest w Bogatyni, gdzie znajduje się ich ok. 160, z czego 85 jest wpisane do rejestru zabytków.

Stoją one nawet w centrum, np. przy ul. 1 Maja czy pl. Bohaterów Warszawy. Najładniejsze są te, których piętra mają szczytowe ściany wzniesione w konstrukcji szachulcowej. Wówczas pomiędzy malowanymi na czarno drewnianymi belkami szkieletu występuje tynkowany na biało szachulec, czyli glina z sieczką lub wiórami wypełniająca otwory „zbrojone” plecionką z gałęzi, co warto zobaczyć.

Bogatynia - polska stolica domów przysłupowych