Hospital Kuks - Piękno czeskiego baroku

Imponujący kompleks uzdrowiskowo-rezydencyjny jest najbardziej charakterystyczną budowlą miejscowości Kuks w kraju kralovohradeckim. To jeden z najpiękniejszych barokowych zabytków i to nie tylko na terenie Czech.

Szpital w Kuksie został założony na początku XVIII wieku jako miejsce wypoczynku dla emerytowanych żołnierzy, którymi opiekował się Zakon Braci Miłosiernych. Jest to ważny zabytek barokowy, do którego wyglądu przyczynili się światowej sławy artyści: przede wszystkim architekt Giovanni Batista Alliprandi i rzeźbiarz Matyáš Bernard Braun. Tereny kuksowskiego szpitala słyną z monumentalnego kościoła Świętej Trójcy, cyklu malowideł ściennych Tańca Śmierci, alegorii Cnót i Przywar oraz jednej z najstarszych aptek - Pod Granatem.

Kuks byłby prawdopodobnie nadal tylko lokalną nazwą wsi Slotov, gdyby nie to, że na swoją letnią rezydencję wybrał hrabia František Antonín Špork, jedna z najciekawszych postaci czeskiego baroku. To dzięki niemu powstała tu enklawa sztuki barokowej, inspirowana wieloma europejskimi wzorami, obrazem idealnego świata, który oprócz życia tętniącego w hrabiowskiej rezydencji i uzdrowisku zawiera także pierwiastek duchowy i charytatywny w postaci klasztoru ze szpitalem oraz cmentarzem dla pacjentów.

Hrabia Špork był postacią tak samo barwną jak pełną sprzeczności. Jako syn westfalskiego żołnierza, który w XVII wieku wyrósł na zamożnego cesarskiego generała, przez całe życie cierpiał z powodu kompleksu niskiego pochodzenia, przez co stara, rodowa szlachta patrzyła na niego z odrobiną pogardy. Tym bardziej więc gorączkowe były wszystkie działania Šporka, w których – znowu jak w baroku – światła zasług na przemian z cieniami osobistych i ówczesnych występków.

Najlepsi artyści tamtych czasów (rzeźbiarz Matyáš Bernard Braun, rytownik Michael Heinrich Rentz czy architekt Giovanni Battista Alliprandi i malarz Petr Brandl) pracowali w jego środowisku i na jego zlecenie. Źródła wspominają również wybitnego kompozytora Jana Sebastiana Bacha.

Już w 1696 roku hrabia Špork postanowił założyć w swoim majątku w Hradiště dom dla starszych weteranów z okolicy. Po tym, jak na lewym brzegu Łaby w Kuksie zaczęło rosnąć uzdrowisko Šporka z rezydencją, na miejsce przyszłego zakładu wybrano przeciwległy, prawy brzeg.

Od 1707 roku według planów włoskiego architekta Giovanniego Battisty Alliprandiego powstał kościół Świętej Trójcy, przy którym pracował budowniczy Pietro Nettola. Kościół został konsekrowany dopiero 20 sierpnia 1717 roku. Niemal równocześnie z kościołem, którego krypta służyła jako grobowiec hrabiego, powstały również budynki po obu stronach kościoła – szpital i skrzydło przeznaczone dla pensjonariuszy. W tym samym czasie powstał ogród szpitalny, za którym później utworzono cmentarz wraz z kaplicą. Przed wejściem do obiektów możemy podziwiać rzeźby – alegorie Religii, Cnót i Grzechów autorstwa Mateusza Bernarda Brauna. To kopie oryginalnych figur, które przeniesiono do wnętrza budynku. Można tu znaleźć na przykład przedstawienie wiary, miłości, nadziei, mądrości i sprawiedliwości, ale też pychy, chciwości, zazdrości, gniewu, lenistwa i rozpaczy.

Powstało tu uzdrowisko, którego bogate życie kulturalne, organizowane z przepychem bale, sztuki teatralne i polowania przeszły do legendy. Chociaż widać tu upływ czasu, wciąż można zachwycić się wspaniałością i przepychem baroku w jego najczystszej formie.

Hrabia Špork nie dożył otwarcia szpitala dla opieki nad emerytowanymi żołnierzami. Zmarł 30 marca 1738 r., a działalność szpitala rozpoczęła się w 1743 r., kiedy to na zaproszenie hrabiowskiej córki Anny Kateřiny przybył do Kuksu Zakon Braci Miłosiernych.

Pierwszy przeor Miłosiernego Zakonu Narcis Schön przybył do szpitala w Kuksie w 1743 r. On i jego współbracia założyli tu pierwszą aptekę. Nazywała się Pod Granatem, co jest symbolem odrodzenia. Na półkach tej drugiej najstarszej zachowanej barokowej apteki w Europie Środkowej do dziś możemy znaleźć preparaty wykonane ze "smoczej krwi", oczu raków czy proszku z czaszki kata.

Szpitalnicy - jak nazywano pensjonariuszy szpitala - zamieszkiwali w dziesięcioosobowych przestronnych pomieszczeniach zachodniego skrzydła. Wykonywali tylko lekkie prace, nie wolno im było walczyć i kłócić się o to, kto pokonał więcej wrogów. Mieli obowiązek dbać o czystość swojego dobytku, a przede wszystkim  uczestniczyć w codziennej mszy świętej.

Szpital funkcjonował do 1938 r., kiedy to na mocy układu monachijskiego zakonnicy i ich podopieczni musieli opuścić budynek szpitala. Dom zaczął częściowo służyć jako magazyn majątku aryjskiego, przeniesiono tu szkołę ekonomiczną z Liberca i funkcjonowało muzeum historii lokalnej. Od 1942 r. działał tu powiatowy zakład poprawczy dla młodocianych przestępców. Pod sam koniec wojny w domu znalazły schronienie niemieckie kobiety i dzieci uciekające przed nacierającą Armią Czerwoną.

Pod koniec lat 50. rozpoczyna się powolna i długa droga ratowania barokowego kompleksu. Jej największym osiągnięciem było z pewnością przeniesienie w 1984 roku oryginalnych figur Cnót i Przywar na teren dawnego szpitala, dzisiejszego lapidarium.

W 1946 r. odbywają się pierwsze zorganizowane wycieczki po rzeźbach przed szpitalem i znajdującej się wewnątrz barokowej aptece. W 1958 roku budynek został uznany za zabytek kultury, jednak ze względu na ówczesną komunistyczną ideologię błędnie nazywany jako Zamek Państwowy Kuks. W 1995 roku – już jako szpital – został podniesiony do rangi narodowego zabytku kultury.

Ogród ziołowy rozciąga się za budynkiem szpitala od jego powstania na początku XVIII wieku. Od zawsze uprawiano tu leki na potrzeby lokalnej apteki pod Granatem, a także owoce i warzywa na potrzeby szpitalnej kuchni. Znaczenie ogrodu spada około 1945 roku, kiedy to apteka i szpital definitywnie przestają pełnić swoją funkcję. W drugiej połowie XX wieku dawny ogród ziołowy przypominał parodię francuskiego parku. Przestrzeń podzielono na szesnaście skwerów porośniętych trawą, skwery obramowane bukszpanem, a boki ogrodu obsadzone grabami.

Obecnie dwanaście z szesnastu placów jest obsadzonych wieloma rodzajami różnych ziół i roślin leczniczych. 

Nad przejściem z dziedzińca do ogrodu wisi posąg Polifema, który pierwotnie znajdował się pod kaskadowymi schodami we wsi, ale nie wiadomo, kiedy został tu przeniesiony nad bramę. Polifem miał na plecach mechanizm, przez który przepływała woda, a mechanizm grał melodię. Dziś ma tylko dziurę w plecach.

Dominantą ogrodu jest pomnik wielkiego chrześcijańskiego wojownika z warsztatu Matyáša Bernarda Brauna, wykonany w 1732 roku. Wojownik miał być przestrogą dla jezuitów Žireč, z którymi F. A. Špork długo toczył spór o budowę Drogi Krzyżowej z Žirča do Betlejem.

Główna trasa zwiedzania prowadzi zwiedzających przez pomieszczenia szpitala w Kuksie, m.inn. główną salę dawnego szpitala, kościół Najświętszej Trójcy, zakrystię czy barokową aptekę. Zdobiące ściany obrazy przedstawiają osobę F. A. Šporka. Podziwiać można tu również malowidła naścienne z tematyką „tańca śmierci“. Cykl pięćdziesięciu obrazów przedstawia równość ludzi w obliczu śmierci.

Wstęp jest biletowany. Wnętrza szpitala - 200 koron, apteka pod Granatem - 120 koron.

Jak dojechać?

Szpital Kuks znajduje się około 45 km od Lubawki. Aby tu dotrzeć należy kierować się na Trutnov a dalej na Dvur Kralove nad Labem. Do Kuksu prowadzi droga I/37. Po przybyciu do wsi z tego odcinka drogi, wkrótce natkniemy się na parking, na którym opłata za parkowanie wynosi 60 CZK za cały dzień. Z parkingu do szpitala jest 15 minut spacerem przez wieś.

Przez Kuks przebiega linia kolejowa z Jaroměřa do Starej Paki, pociąg osobowy zatrzymuje się na przystanku Kuks, który jest 10 minut spacerem od szpitala, poprowadzi Cię żółty znak turystyczny.

Hospital Kuks - Piękno czeskiego baroku