Pomnik nagrobny Carla Hauptmanna w Szklarskiej Porębie

Pomnik nagrobny starszego z braci Hauptmannów jest niezwykłym zabytkiem sztuki sepulkralnej. W całości ceramiczny zwraca uwagę niezwykłą kolorystyką. Pokryty jest unikalnym rodzajem szkliwa w odcieniach szmaragdu i tzw. czerwieni chińskiej, na szczytach rzeźbiarskich przechodzących w turkusowy błękit.

Carl Hauptmann był starszym bratem laureata nagrody Nobla Gerharta Hauptmanna i synem hotelarza ze Szczawna-Zdroju. Od 1891 r. do śmierci mieszkał w Szklarskiej Porębie, gdzie powstała zdecydowana większość jego dzieł literackich.

Pisarz planował pierwotnie karierę akademicką. Chciał wydać czterotomowe dzieło, z którego powstał pierwszy tom, „Die Metaphysik in der modernen Physiologie”, gdzie próbował wykazać wzajemne oddziaływanie między fizycznymi i psychicznymi zjawiskami. Druga część, „Grundzüge einer allgemeinen Biomechanik” także została ukończona, ale nieopublikowana. Jej manuskrypt znajduje się w Bibliotece Ossolińskich we Wrocławiu. W 1891 r. ukazała się jego pierwsza praca poetycka, opowiadanie „Der Sonnenwanderer”. Oprócz tego publikował jeszcze komedię „Marianne”, powieść „Mathilde”, nowele „Nächte”, dramat „Die lange Jule” i wiele innych. Jego początkowa twórczość zawierała elementy naturalizmu, ale później pojawiły się w niej elementy charakterystyczne dla impresjonizmu i ekspresjonizmu. Pozostawał jednak zawsze w cieniu swego młodszego brata.

Carl Hauptmann skorygował tłumaczenie na język niemiecki powieści Władysława Reymonta "Chłopi", nadając mu literackiego wyrazu. Jego wkład w nadaniu przekładowi doskonałej formy przyczynił się do przyznania Reymontowi w 1924 r. Nagrody Nobla, bowiem jury korzystało właśnie z niemieckiego przekładu. Pisarz i filozof który poniekąd stworzył legendę kolonii artystycznej Szklarskiej Poręby, tego „śląskiego Worpsewde”, zmarł 4 lutego 1921 r. w wieku 63 lat w swoim domu. Pochowany został na cmentarzu ewangelickim w Szklarskiej Porębie Dolnej.

Przyjaciele Carla postanowili ufundować nagrobny pomnik. Jego autorami było małżeństwo rzeźbiarzy Marlene i Hans Poelzig.  W lokalnej prasie już we wrześniu 1921 roku ogłoszono publiczną zbiórkę pieniędzy na ten cel. Niestety szalejąca wówczas w Niemczech inflacja sprawiała, że zebrane środki niemal natychmiast traciły na wartości i cel ostateczny jakim było sfinansowanie jego budowy ciągle się oddalał.

Kolejna prasowa wzmianka o pracach nad pomnikiem nagrobnym Carla Hauptmanna pochodzi z czerwca 1924 roku. Wiele w niej miejsca poświęcono sylwetce Hansa Poelziga, którego przedstawiono jako autora projektu Sali Ślubów w lwóweckim ratuszu oraz dyrektora wrocławskiej „Königliche Kunst - und Kunstgewerbe Schule” – „Królewskiej Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego” .

W grudniu 1924 r. miejscowa „Schreiberhauer Wochenblätter” donosiła czytelnikom a zwłaszcza dotychczasowym darczyńcom, że nagrobek jest już prawie gotowy. Ale to prawie - trwało jeszcze kolejne pół roku. Ostatecznie pomnik uroczyście odsłonięto 23 czerwca 1925 roku, podczas festynu Johanniswoche - czyli dorocznego Tygodnia Świętego Jana.Pomnik umieszczono tuż przy kaplicy nagrobnej Preusslerów na granicy starej i nowej części cmentarza. Uroczystość uświetniła mowa, którą wygłosił dr Friedrich Castelle oraz występ chóru „Jolschen Madrigalchors"

Monument wypełnia inskrypcja :

 „Wohl unter den Röslein, wohl unter dem Klee, darunter verderb ich nimmer meh’ ! Denn jede Träne, die dem Auge entquillt,
macht, dass mein Sarg mit Blute sich füllt. Doch jedesmal, wenn du fröhlich bist, Mein Sarg voll duftender Rosen ist.

Dobrze mi pod tymi różami i pod koniczynką, nigdy pod nimi nie zginę, więc każda łza która wypłynie z Twojego sprawi, że moja trumna wypełni się krwią, jednak za każdym razem gdy będziesz wesół, mój grób pełen będzie pachnących róż.

Obelisk zwieńczony został  ekspresyjnym motywem ognistych płomieni, wśród których do lotu zrywa się ptak....niczym feniks z popiołów.

Pomnik został odlany w Badischen Porzellanmanufaktur w Mannheim, bowiem żaden z zakładów ceramicznych w okolicy nie posiadał wystarczająco dużego pieca. Ten pełen filozoficznej ekspresji pomnik należy do najciekawszych zabytków sztuki sepulkralnej na Dolnym Śląsku.

Niestety podzielił los wielu tego typu zabytków. W latach sześćdziesiątych, trzej nieletni mieszkańcy Szklarskiej Poręby stłukli jego górną część. Uszkodzony nagrobek dotrwał w takim stanie do roku 1981 kiedy został już tym razem doszczętnie potłuczony. Kilka oryginalnych fragmentów trafiło do Schreiberhauer Heimatstube w partnerskim Bad Harzburg.

W latach 1982 – 1983 pomnik nagrobny Carla Hauptmanna na wniosek Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w został poddany rekonstrukcji przez toruński oddział Pracowni Konserwacji Zabytków. Niestety prawdopodobnie do rekonstrukcji użyto niewłaściwej żywicy ceramicznej i po kilkunastu latach potrzebna była kolejna renowacja.

Obecnie znajduje się przy Muzeum Domu Hauptmannów w Szklarskiej Porębie.

foto: Paweł Pawlak

Pomnik nagrobny Carla Hauptmanna w Szklarskiej Porębie

źródła:

 - Schreiberhauer Wochenblätter

- H. Rohkam,”Verkehrs-Bühlein Schreiberhau

- K. Kałamajska-Liszcz, „Dokumentacja konserwatorska nagrobka Carla Hauptmanna ze Szklarskiej Poręby

- B. Danielska "Człowiek – legenda" - Świdnicki Portal Historyczny, dostęp od 7 lutego 2021

- Martin Glaubrecht "Hauptmann, Carl Ferdinand Max (Pseudonym Ferdinand Klar)" - Deutsche Biographie

- Walter Meckauer " Carl Hauptmanns Dichterische Hinterlassenschaft "