W poszukiwaniu pegmatytów cz.II. Kopalnia Skalna Brama w Szklarskiej Porębie

Karkonosze są krainą o niezwykłej georóżnorodności. Bogactwo skał, minerałów, gleb oraz form rzeźby sprawia, że wyróżniają się nie tylko na ogólnopolskiej ale nawet europejskiej mapie geologicznej.

Miejsce szczególne na tej mapie zajmuje Szklarska Poręba. Powszechnie występujących w Karkonoszach i Górach Izerskich minerałów sklasyfikowano w jej okolicach ponad 50, a wiele z nich ma właściwości kamieni szlachetnych i półszlachetnych.

To sprawia, że miasto pod Szrenicą było od wieków miejscem intensywnych poszukiwań i prac górniczych. Jednym z cennych surowców były tzw. żyły pegmatytowe zbudowane ze skalenia potasowego i kwarcu. Pegmatyty powstałe stosunkowo płytko są źródłem drogich kamieni. Eksploatację takich żył prowadzono jeszcze w XIX wieku na potrzeby miejscowego przemysłu ceramicznego. 

Jednym z najciekawszych obiektów, w których przed laty (w zasadzie przed wiekami) pozyskiwano skalenie jest dawna kopalnia Skalna Brama. Miejsce w niektórych niemieckich źródłach określane jest mianem Stockehüble, dość trudnym do przetłumaczenia.  Współcześni geolodzy określają to miejscem Skalnej Bramy od nazwy malowniczej grupy skalnej znajdującej się powyżej.

O działalności samej kopalni wiemy niewiele. Już w roku 1865 była oznaczona jako nieczynna.

W sumie były to przynajmniej dwa wyrobiska znajdujące się obecnie po obu stronach szosy prowadzącej do Jakuszyc w okolicy starego Domu Celnego.

W eksploatowanym tu dawniej pegmatycie występował w tym miejscu szereg ciekawych minerałów, najczęściej wrośniętych w skaleń potasowy. Obecność znacznej ilości ziarenek minerałów promieniotwórczych (uraninit, fergusonit, monacyt i innych) powoduje, że skały mają podwyższoną aktywność promieniotwórczą osiągającą wartość nawet 50-70 mikrorentgenów na godzinę. To skłania do zastanowienia nad ewentualną promieniotwórczością wykonanej z tego surowca porcelany.

Zastosowano tu dość ciekawą technikę eksploatacyjną. Kopalnia ma postać szerokiego szybu w formie tzw. dukli. Wewnątrz znajduje się krótki około 4 metrowy chodnik. Część wyrobiska położona jest niżej. Tam też gromadzi się woda. Urobek transportowany był poprzez wyciągarkę lub pochylnię. Wielkość wybranego tu pegmatytu szacunkowo przekracza zdecydowanie 100 metrów sześciennych.

Skała ma budowę zbitą, strukturę granofirową, Z charakterystycznymi przerostami kwarcu i skalenia w układzie tzw. pismo hebrajskiego lub w niektórych partiach grubo ziarnistą. Jest to żyła pegmatytowa dość bogata w minerały charakterystyczne dla resztkowych roztworów magmowych. Posiada wyraźną przewagę skaleni potasowych nad sodowo-wapiennymi. Spotyka się żyłki i gniazda albitu. Kwarc tworzy charakterystyczne przerosty pegmatytowe ze wszystkimi skaleniami. Występuje tu : kwarc, mikroklin, ortoklaz, mikropertyt mikroklinowy, oligoklaz, biotyt. Składnikami. podrzędnymi są: apatyt, cyrkon, hemartyt i roagnetyt, chloryt, muskowit, ilmenit oraz wymienione wcześniej minerały promieniotwórcze.

foto: Robert Kotecki, Paweł Pawlak, Radosław Zabiegała

W poszukiwaniu pegmatytów cz.II. Kopalnia Skalna Brama w Szklarskiej Porębie