Czartowska Skała - Na szczycie wygasłego wulkanu

Czartowska Skała to niezwykle charakterystyczne wzniesienie (463 m n.p.m.) Pogórza Kaczawskiego. To pozostałości dawnego komina wulkanicznego w pobliżu którego znajdowały się niegdyś kamieniołomy bazaltu. Odsłonięty bazalt ułożony jest w cios kolumnowy (słupowy) o wyjątkowej regularności, przypominający kształtem odwrócony wachlarz.

Zjawiska wulkaniczne na Dolnym Śląsku występowały 38 - 28 milionów lat temu. To wówczas kształtowały się typowe wulkany z charakterystycznymi stożkami. Wydobywała się z nich lawa oraz popioły a powietrze wypełniały trujące dla życia organicznego gazy. Wydostająca się lawa tworzyła duże pokrywy oraz wulkaniczne stożki. W Polsce największe ich skupienia występują właśnie na Dolnym Śląsku w okolicach Pogórza Izerskiego i Pogórza Kaczawskiego.

Czartowska Skała (niem. Spitzberg) to niewielkie powulkaniczne wzniesienie, w kształcie małego, lekko skrzywionego stożka podciętego z dwóch stron wyrobiskami nieczynnych kamieniołomach. Wyraźnie zarysowany wierzchołek wznosi się samotnie w środkowej części Parku Krajobrazowego Chełmy, stanowiąc pewien kontrast dla płaskich krajobrazów najbliższej okolicy (gminy Męcinka).

Wyłaniające się sponad gruntu skalne ostańce składają się z dwóch wierzchołków. Wschodni jest znacznie wyższy i bardziej szpiczasty. Z dwóch stron znajdują się znacznie podcięte zbocza, będące efektem wydobywania kruszywa w dawnych czasach. Całość stanowi nek wulkaniczny, będący twardzielcowym wzgórzem odsłaniającym dawny komin wulkaniczny. Nie jest to sam wulkan a jedynie zakrzepła lawa jaka pozostała w kominie wulkanicznym, natomiast sam stożek uległ procesom erozyjnym. Wzgórze zbudowane jest głównie z bazaltów - wulkanity mioceńskie są składową rdzenia dawnego wulkanu.

Bazanit budujący Czartowską Skałę ma charakterystyczny układ spękanych, regularnych słupów (ciosów) o grubości około 30 cm. Ciosy te zapadają w różnych kierunkach przy jednoczesnym zachowaniu układu wachlarzowego na samym szczycie stożka. U podnóża stożka, tam gdzie znajdował się kamieniołom, spękania wachlarzowe rozchodzą się ku dołowi. W centralnej części kolumny stoją pionowo, podczas gdy boczne słupy pochylają się ku środkowi tworząc efekt odwróconego wachlarza.

Wzgórze od 1991 roku stanowi pomnik przyrody nieożywionej Czartowska Skała i objęte jest ochroną prawną. Czartowska Skała jest siedliskiem roślin chronionych; występuje tu dziewięćsił bezłodygowy, storczyk męski, storczyk bzowy, wawrzynek wilczełyko, pierwiosnka wyniosła.

Ze szczytu roztacza się bardzo ładny widok na okolicę. W oddali zaś widać Karkonosze od Śnieżki po Szrenicę. Przez wzniesienie przebiega żółty szlak turystyczny.

Czartowska Skała - Na szczycie wygasłego wulkanu