Osiem wieków historii. Romański kościół w Pogwizdowie.

Pochodzący z końca XIII wieku kościół farny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Pogwizdowie, należy do najstarszych romańskich obiektów sakralnych naszego regionu.

Pogwizdów ( Helmerichesdorf ) to bardzo stara wieś na Pogórzu Kaczawskim. Wspomniana została po raz pierwszy w dokumencie księcia Henryka I Brodatego w 1203 r.

Wczesnogotycki kościół powstał prawdopodobnie w połowie XIII wieku, kiedy ziemie okoliczne należały do księstwa Henryków. Jednak po raz pierwszy został wymieniony w dokumentach dopiero w 1318 roku, kiedy wśród istniejących parafii wymienio również tę w Pogwizdowie.  Wykonany w całości z kamienia kościół pełnił z założenia podwójną rolę, miejsca kultu i budowli obronnej. Użycie kamienia, jako najczęściej stosowanego budulca, i obronny charakter budowli miały duży wpływ na kompozycję bryły świątyni. Składa się więc ona z prostych figur o masywnym charakterze.

Kościół zbudowany został z łamanego kamienia oraz z piaskowcowych ciosów w narożach i w detalach architektonicznych. Otrzymał formę budowli budowli jednonawowej ze smukłą, czworoboczną wieżą o romanizującym dwuczęściowym okienku z kolumienką i boczną kaplicą grobową. Wieża wznosi się nad nawą od zachodniej strony. W okresie gotyku bryłę kościoła powiększono o zakrystię po północnej stronie prezbiterium.

Do wnętrza kościoła prowadzą niezwykle charakterystyczne dwa gotyckie portale z pocz. XIV wieku, jeden do nawy, drugi do kaplicy. Główny portal w nawie otrzymał formę ostrołukową, uskokową, z dwiema parami kolumienek. Ościeża uskoków zostały oprofilowane, a kolumienki zaopatrzone w kielichowate kapitele i bazy na ośmiobocznych cokołach.

Wewnątrz i na zewnątrz kościoła znajdują się płyty nagrobne wykonane z piaskowca oraz epitafia (rodziny von Schindel, Zettritz). W połowie XVI wieku kościół został przejęty przez protestantów, zwrócony katolikom po wojnie trzydziestoletniej w roku 1654.

W XVII wieku właściciele wsi ufundowali ambonę, chrzcielnicę, ołtarz główny oraz odlano dwa dzwony do odbudowanej po pożarze wieży. (pastor Langhelwigsdorf Julis Berg) W 1517 ten kościół posiadał już organy.

Zdecydowanie najcenniejszym elementem wystroju kościoła są średniowieczne polichromie. W latach 90. ubiegłego wieku, podczas prac konserwatorskich, odkryto kilkanaście warstw malowideł ściennych z XIII i XIV wieku. Odsłonięto m.in: „Koronację Marii” (ukazanej w otoczeniu aniołów, z licznymi gwiazdami rozsianymi po sklepieniu), „Chrystusa Sędziego Ostatecznego” , „Chrystusa Pantokratora”, „Chrystusa Boleściwego” (Vir Dolorum) wraz z przedstawieniem Narzędzi Męki Pańskiej.

Ołtarz, chrzcielnica znajdują się obecnie we Wrocławiu. Ołtarz w kościele NM Panny na Piasku, chrzcielnica w Muzeum Narodowym.

Osiem wieków historii. Romański kościół w Pogwizdowie.