Najstarszy kościół w Szklarskiej Porębie

Kościół pod wezwaniem Matki Bożej Różańcowej w Szklarskiej Porębie Dolnej jest najstarszą, zachowaną świątynią na terenie miasta pod Szrenicą.

Pierwsza drewniana kaplica pielgrzymkowa powstała w Szklarskiej Porębie około 1488 roku, prawdopodobnie staraniem proboszcza parafii w Hermsdorf /dziś Sobieszów/ księdza Marka Mayenschneidera. Z archiwów sobieszowskiej parafii wynika, że msze odprawiano tu raz w miesiącu [źródło: Winkler, 1885].  Znajdował się tam cudowny obraz Matki Boskiej. Niestety wzmianki źródłowe są na tyle nieprecyzyjne, że dziś nie sposób ustalić gdzie owa kaplica stała. Istnieją dwie rozbieżne hipotezy. Pierwsza zakłada, że kaplicę wzniesiono na szczycie pobliskiej Orlej Skały, druga, przyjmowana za bardziej prawdopodobną, sugeruje, że kaplica stała jednak albo w miejscu gdzie dziś stoi murowana świątynia albo gdzieś obok. Historia architektury sprzyja tej drugiej teorii, bowiem niemal uświęconą tradycją było budowanie kościołów w miejscach, gdzie wcześniej stały obiekty sakralne.

Papież Innocenty VIII swoim dekretem z 1 kwietnia 1490 roku powołał tu parafię pw. Bożego Ciała w Szklarskiej Porębie, jako filię parafii w Sobieszowie. O tym fakcie przypominać miała tablica pamiątkowa, na którą natrafiono podczas remontu ołtarza w II połowie XVIII wieku [źródło: Siegert 1792].

Według Orts-Chroniken aus dem Kreis Hirschberg wcześniej stała tu drewniana kaplica, którą powiększono, obmurowano i zamieniono na kościół.

Murowany kościół z kamienia, jeszcze bez wieży, wznoszono w tym miejscu prawdopodobnie od około 1639 roku [źródło: protokół wizytacji parafii Schreiberhau, 1668]. Budowa trwała do 1650 roku, o czym świadczy data umieszczona nad łukiem portalu wejściowego. Co więcej, wbrew powszechnej opinii, kościół  wznieśli jednak protestanci. Dopiero po wojnie trzydziestoletniej, na mocy dekretu cesarza Ferdynanda III Austriackiego w latach 1653 - 1654 protestanckie kościoły na Dolnym Śląsku, przechodziły w ręce katolików. Wśród nich była murowana świątynia w Szklarskiej Porębie Dolnej, przekazana w zarząd zakonowi Cystersów z Cieplic, 22 lutego 1654 roku.

Kościół w obecnym kształcie został wykończony w 1655 roku. Dobudowano wówczas wieżę z dzwonnicą, na której zawieszono trzy dzwony, w tym jeden odlany w 1420 roku oraz zegar. W spisanym po łacinie protokole z wizytacji parafii, kościół opisano jako: Fabricia pulchra media ex parte fornice structa - Piękną budowlę w środku po części przykrytą sklepieniem. Budynek był bowiem w połowie sklepiony a w połowie nakryty stropem. Jeszcze w 1687 roku wspominano, że:  Penes quod [ecclesiam] extant rudera adhuc quadeam ab ecclesia deserta; co znaczy, że - Obok nowego kościoła stała zniszczona rudera dawnego kościoła.

Piękny drewniany ołtarz ufundował jeden z właścicieli [zarządca] huty szkła. Bogate, polichromowane, złocone, zdobienia trójkondygnacyjnej nastawy ołtarzowej są charakterystyczne dla wywodzącego się z Włoch manieryzmu, są pełne wyrafinowanych form zdobniczych.

Zwraca uwagę również ośmioboczna, drewniana ambona, także manierystyczna z połowy XVII wieku. Ławki w nawie są już neogotyckie. Sama nawa przykryta jest ciekawym stropem z prostokątnymi kasetonami. Przy północnej ścianie nawy znajduje się piętrowa empora /podchórze/, drewniana ze śladami polichromu, wsparta na filarach z cokołami. Od zachodniej ściany łączy się z nią chór muzyczny. Na środkowym filarze od strony nawy znajduje się ręcznie malowana data: 1732, upamiętniająca wzniesienie chóru.

Kościół zbudowano z łamanego granitu. Prezbiterium skierowano na wschód.

Do 1718 roku ze świątyni oprócz katolików korzystali też protestanci, którym kościół wypożyczano.

W 1958 do kościoła trafiły obrazy Wlastimila Hofmana: Ecce Homo oraz Ecce Ancilla Domini. Znajdował się tu też cykl obrazów przedstawiających 15 tajemnic różańca. Obecnie obrazy znajdują się w kościele pw. Niepokalanego Serca NMP.

W 1972 roku kościół remontowano. Wymieniono zniszczone elementy więźby dachowej, pokryto dach blachą cynkową. W 1998 wykonano częściowe odwodnienie i zabezpieczono dach wykorzystując środki z funduszu popowodziowego.

Ostatnie nabożeństwa pogrzebowe odprawiono w kościele w pierwszej połowie lat osiemdziesiątych XX wieku. Od tamtego czasu świątynia czeka na gruntowny remont. W 2008 budynek odwodniono i odgrzybiono. Wymaga jednak kapitalnego remontu pod nadzorem konserwatorskim, który przekracza możliwości parafii. Obecnie miasto zamierza wesprzeć starania parafii pozyskania środków zewnętrznych.

Najstarszy kościół w Szklarskiej Porębie