Ruiny cmentarza ewangelickiego w Kościelnikach Średnich - Kraina Zapomnienia

Na zrujnowanym cmentarzu ewangelickim w Kościelnikach Średnich, każdy nagrobek opowiada historię, której nikt już nie słucha. Otulony mgłą zapomnienia, ten niegdyś majestatyczny zakątek spoczywających dusz, teraz zaniedbany, zdany na łaskę czasu.

Społeczność luterańska założyła własny cmentarz w Kościelnikach Średnich (Mittel Steinkirch) około roku 1827. Nie jest do jednak dokładna data. Starsze opisy tego miejsca wskazują, że jeszcze w latach 80. ubiegłego wieku znajdował się tu nagrobek W. Scholza z 1870 roku. My jednak znaleźliśmy jedynie kilka nagrobków z początku XX wieku (sprzed I wojny światowej). Obecnie na cmentarzu widoczne są jeszcze nieliczne groby. Większość z nich jest pozapadana, a wszystkie pokryte trawą, mchem i barwinkiem.

Dziś już bardzo niewiele wiadomo o osobach tu pochowanych. Może poza tym, że nie dane im było zaznać wiecznego spoczynku. Kiedyś, gdy cmentarz ten powstał, był symbolem wiary i pamięci, miejscem gdzie składano do wiecznego spoczynku swoich bliskich, gdzie wspominano ich życie i dokonania. Ale wraz z biegiem lat i przemianami historycznymi, to miejsce zaczęło tonąć w zapomnieniu.

To miejsce, gdzie kamienie nagrobne świadczą o minionych czasach, a cisza przeplatana jest szelestem wiatru przemierzającego opustoszałe alejki. Historia tego miejsca, choć zaklęta w każdym zatartym napisie i spękanej płycie, została pochłonięta przez mrok zapomnienia.

I choć można było zakładać, że to miejsce kompletnie zapomniane przez ludzi, to jednak stało tu kilka zniczy. Prawdopodobnie pamiątka po jakiejś spontanicznej akcji. Więc choć to cmentarz, którego prawie nikt już nie odwiedza – to nadal są tam Zmarli. Bo cmentarz, na który nikt nie przychodzi, nadal jest cmentarzem. To nasza pamięć, szacunek dla osoby ludzkiej, dla jej godności, o tym decyduje. Nigdzie nie jest napisane by godność umierała wraz z ludźmi.

Co ciekawe są też tu dwa polskie groby (może było ich więcej), prawdopodobnie pierwszych powojennych mieszkańców Kościelnik.

Po zakończeniu II wojny światowej losy poniemieckich cmentarzy na terenach jak Dolny Śląsk często podążały bardzo podobną ścieżką. Stawały się one częścią tzw. „trudnego dziedzictwa”, które stanowiło wyzwanie zarówno dla nowych władz, jak i społeczności lokalnych.

Proces niszczenia i usuwania z krajobrazu kulturowego tych cmentarzy był ściśle związany z bezpośrednimi wydarzeniami i następstwami II wojny światowej. Po zakończeniu walk na terenach Dolnego Śląska, obszar ten stał się częścią Polski, co wiązało się z migracją ludności i przesiedleniami. Wielu Niemców opuściło te tereny, pozostawiając za sobą swoje domy, wsie i cmentarze.

Planowe niszczenie dziedzictwa kulturowego niemieckich mieszkańców regionu, w tym cmentarzy, było również związane z procesem „repolonizacji” Dolnego Śląska. Nowe władze dążyły do zmiany tożsamości kulturowej tych terenów poprzez usuwanie śladów niemieckiej obecności, co obejmowało także cmentarze. Ta polityka repolonizacji doprowadziła do zaniedbania i zniszczenia wielu cmentarzy, które przez dziesięciolecia były symbolem niemieckiej obecności na tych terenach.

Dzisiaj, w historiografii, patrząc na te wydarzenia, zwraca się uwagę na złożoność i kontrowersje związane z tym procesem. Cmentarze te stają się świadectwem dramatycznych wydarzeń historycznych, ale także miejscem refleksji nad pamięcią, tożsamością i dziedzictwem kulturowym. Próby ich ocalenia i zachowania stają się nie tylko zadaniem historyków i konserwatorów, ale także wyzwaniem dla społeczności lokalnych i całego społeczeństwa, które stara się zrozumieć i pogodzić się z trudną historią tych miejsc.

Jak dojechać?

Kościelniki Średnie to wieś łańcuchowa będąca fragmentem długiego ciągu osadniczego (Dolne, Średnie i Górne). Leży na Pogórzu Izerskim, na północno zachodnim krańcu Wzgórz Radoniowskich. Przez wieś przebiega trasa Lubań - Leśna więc trafić jest tu bardzo łatwo. Cmentarz położony jest na nie niewielkim wzgórzu około 200 metrów za kościołem pw. Podwyższenia Krzyża. Tuż obok przebiega szosa w stronę Grodnicy.

Ruiny cmentarza ewangelickiego w Kościelnikach Średnich - Kraina Zapomnienia