Solvayův lom - opuszczony kamieniołom

Opuszczona przed stu laty kopalnia wapienia w pobliżu stacji kolejowej Křižany została pochłonięta przez naturę. Od 2017 r. teren jest dostępny okrężną ścieżką oznaczoną kolorem żółtym do tzw. Pięknego Punktu Widokowego i Jaskini Zbójnickiej.

Trzykondygnacyjny kamieniołom Solvay był niegdyś największym kamieniołomem wapiennym na obszarze grzbietu Ještědu. Dawny kamieniołom znajduje się na wysokości 600 m n.p.m. na południowo-zachodnim zboczu góry Łom (682 m n.p.m.) w Parku Przyrodniczym Ještěd. Jest to część obszaru geomorfologicznego Kryštofovy hřbety, który należy do podobszaru Ještědský hřbet. Przez jego teren przebiega linia tektoniczna strefy uskoku łużyckiego. Od północnego wschodu graniczy z Kotliną Liberecką, będącą fragmentem Kotliny Żytawskiej (czes. Žitavská pánev) i Podgórzem Karkonoskim, od południowego zachodu z wyżynami Ralská pahorkatina i Jičínská pahorkatina. Na północnym zachodzie graniczy z Górami Łużyckimi.

Kamieniołom nad stacją kolejową Křižany funkcjonował do lat 20. XX wieku. Wydobyty wapień przewożono kolejką linową na stację, a stamtąd koleją do Neštěmic koło Ústí nad Labem, gdzie produkowano z niego sodę tzw. metodą Solvaya. Polega ona na działaniu wodnym roztworem amoniaku i ditlenku węgla na roztwór chlorku sodu.

Tutejsze złoże wapienia zaczęło się wyczerpywać od roku 1915. Zachowały się na ten temat raporty Austriackiego Stowarzyszenia Produkcji Chemicznej i Metalurgicznej. W latach dwudziestych kamieniołom opuszczono. Po prawie 100 latach od zakończenia wydobycia środowisko dawnego kamieniołomu znacznie się zmieniło, wszystko zostało pochłonięte przez naturę. W tym kontekście pojawiły się tu niezwykłe i rzadkie gatunki roślin i zwierząt.

Członkowie Czeskiego Związku Obrońców Przyrody w opracowanym Zarządzaniu Obszarem Chronionego Krajobrazu Gór Izerskich postanowili zatem udostępnić to miejsce turystom. Zbudowali okrężną ścieżkę przez kamieniołom, wraz z tablicami informacyjnymi, miejscami odpoczynku do Loupežnické jeskyni (Jaskini Zbójnickiej) oraz tzw. Pięknego Punktu Widokowego. Szlak został oddany do użytku w czerwcu 2017 roku.

W dawnym kamieniołomie rośnie jeden z rodzimych storczyków - storczyk ciemnoczerwony (Epipactis atrorubens), który tu kwitnie na przełomie maja i czerwca. Nieco wyżej w kamieniołomie znajduje się miejsce, w którym występuje kwitnąca jesienią mała goryczka ciliata. Innym zagrożonym gatunkiem roślin jest turzyca biała (Cephalanthera damasonium). Na terenie kamieniołomu żyje wiele gatunków dziennych i nocnych motyli, występują tu zagrożone gatunki zwierząt, takie jak salamandra plamista czy mrówka leśna. W jaskiniach i jamach krasowych odkrytych w wyniku eksploatacji zarejestrowano dziesięć różnych gatunków nietoperzy, m.in. nietoperz duży, nocek wodny, nocek brodaty i inne.

Tak zwana Jaskinia Zbójnicka została odkryta i odsłonięta podczas eksploatacji wapienia. Znana dotychczas część jaskini ma 22 metry długości, 3 metry szerokości i od 1,5 do 2,5 metra wysokości.

Wewnętrzna dekoracja krasowa jaskini została całkowicie zniszczona przez działalność górniczą i lekkomyślnych zbieraczy „pamiątek”, tylko w końcowej części jaskini zachowały się mocne skorupy spieków, stalaktyty i stalagnaty. Pochodzenie powłok spiekanych można datować na okres tzw. lodowca Mindela - epokę lodowcową 680 - 370 tys. lat temu. Dno jaskini, w którym podobno kiedyś płynął strumień wody, pokryte jest grubą warstwą brązowych osadów o grubości około jednego metra. Niedaleko jaskini znajduje się komin krasowy o głębokości 6 metrów.

Oprócz jaskini Loupežnické wydobycie wapienia na wzgórzu Lom odsłoniło wejścia do innych pięknych szczelin i jaskiń, które jednak nie są udostępniane.

Solvayův lom - opuszczony kamieniołom