Mauzoleum von Moltke w Krzyżowej. Milczące ślady historii na Wzgórzu Cmentarnym

Wzgórze Cmentarne w Krzyżowej to historyczne miejsce, które pełniło funkcję cmentarza dla mieszkańców wsi oraz rodziny von Moltke. Na wzgórzu znajdują się dwa cmentarze: niżej położony stary cmentarz ewangelicki, gdzie do 1945 roku grzebano mieszkańców Krzyżowej, oraz wyżej usytuowany cmentarz rodziny von Moltke.

Na Wzgórzu Cmentarnym w Krzyżowej czas zdaje się zatrzymać. Krocząc wąską ścieżką, prowadzącą wśród wiekowych drzew, ma się wrażenie, jakby każdy krok wprowadzał w inny wymiar – w świat ciszy i refleksji. Liście pod stopami szeleszczą delikatnie, przypominając dawne echa rozmów i modlitw tych, którzy spoczęli tutaj przed laty.

Wspinając się wyżej, mijasz kamienne nagrobki – niektóre porośnięte mchem, inne niemal zatopione w ziemi – jakby próbowały stać się jednością z otaczającą naturą. W centrum tego magicznego miejsca wznosi się mauzoleum feldmarszałka von Moltke, proste, ale pełne dostojności, jakby sama jego obecność opowiadała o dawnych czasach. Każdy kamień, każda inskrypcja zdaje się szeptać historie tych, którzy budowali wielkość tej ziemi i tych, którzy tu spoczywają.

W 1868 roku feldmarszałek Helmuth Karl Bernhard von Moltke wybudował na szczycie wzgórza mauzoleum dla swojej żony, Mary von Moltke. Również siostra feldmarszałka, Augusta Burt, która była jednocześnie macochą jego żony, zmarła przed nim i została pochowana w mauzoleum. W 1891 roku dołączyła do niej trumna samego von Moltke, umieszczona w niszy, dziś już pustej. Nad nią znajdowała się figura Chrystusa, którą obecnie można zobaczyć na zewnątrz absydy kościoła św. Michała. Pod koniec II wojny światowej trumny feldmarszałka von Moltke, jego żony Mary oraz siostry Augusty zaginęły. Według jednej z relacji trumna Augusty miała początkowo pozostać na miejscu, by później zostać zniszczona w pożarze. Obecnie mauzoleum jest puste, jednak symboliczne płyty nagrobne wmurowane w podłogę, z wyrytymi nazwiskami i datami życia, przypominają o trojgu zmarłych.

Na niższym poziomie Wzgórza Cmentarnego znajduje się stary cmentarz ewangelicki, gdzie do 1945 roku chowano mieszkańców wsi. Przy wejściu na teren cmentarza uwagę przyciągają dwa kamienne bloki, będące pozostałością pomnika upamiętniającego żołnierzy poległych podczas I wojny światowej. Pierwotnie monument ten znajdował się przy głównej ulicy, niedaleko ścieżki prowadzącej na Wzgórze Cmentarne. W 1996 roku, w ramach prac renowacyjnych, przeniesiono go na obecne miejsce. Z rozproszonych fragmentów nagrobków ułożono półokrągły murek, a w jego centralnej części umieszczono żelazny krzyż, który również odnaleziono na cmentarzu.

Prosta ścieżka prowadzi do drugiej, wyżej położonej części cmentarza, gdzie z nielicznymi wyjątkami spoczywają członkowie rodziny von Moltke, zmarli między 1867 a 1945 rokiem. Nie znajdziemy tu jednak grobu Helmutha Jamesa von Moltke, wybitnego prawnika i działacza antynazistowskiego związanego z Kręgiem z Krzyżowej, ponieważ po jego egzekucji 23 stycznia 1945 roku jego ciało zostało spalone, a prochy rozsypane. Helmuth James, założyciel Kręgu z Krzyżowej, dążył do zbudowania Europy opartej na wolności, pokoju i solidarności, co przypłacił życiem.

W 1998 roku na cmentarzu umieszczono kamień pamiątkowy poświęcony jego pamięci oraz jego bratu, Carlowi Bernhardowi von Moltke (1913–1941), który zginął na froncie afrykańskim. W 2010 roku dodano kamień upamiętniający Freyę von Moltke, żonę Helmutha Jamesa, która zmarła 1 stycznia 2010 roku w Norwich, Vermont (USA). Freya była niezwykłą kobietą, która wspierała działalność męża i sama odegrała istotną rolę w Kręgu z Krzyżowej. Po wojnie poświęciła się zachowaniu pamięci o antynazistowskim ruchu oporu i propagowaniu wartości, które przyświecały temu środowisku.

Dziś cmentarz pozostaje miejscem pamięci, które świadczy o tragicznej historii tej rodziny oraz ich odwadze w obliczu totalitaryzmu. Symboliczne kamienie przypominają o ich życiu, heroizmie i wkładzie w budowanie lepszej przyszłości.

Tutaj stąpasz nie tylko po ziemi, ale po śladach przeszłości. Czujesz, jak waga historii spoczywa na ramionach, a jednocześnie delikatny powiew wiatru przynosi ulgę i przypomnienie, że życie toczy się dalej. Patrząc z góry, przez korony drzew, dostrzegasz spokojne krajobrazy, jakby same Wzgórze czuwało nad doliną, będąc świadkiem wszystkich ludzkich losów – tych codziennych i tych zapisanych w annałach historii.

Mauzoleum von Moltke w Krzyżowej. Milczące ślady historii na Wzgórzu Cmentarnym